Historia i patron

• • • Początki szkoły
    • Patron szkoły
    • Tak, tak LOGO „Czarnieckiego” ma już swoją historię...
    • NAUCZYCIELE BIBLIOTEKARZE 1956 - obecnie
    • ZESPÓŁ ZADANIOWY DS. SZKOLNEJ STRONY INTERNETOWEJ 2009 - obecnie
    • PRZEWODNICZĄCY SZKOLNEGO SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO
    • OPIEKUNOWIE SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO 1966 - obecnie
    • DYREKTORZY, ZASTĘPCY DYREKTORA, KIEROWNICY INTERNATU, KIEROWNICY ADMINISTRACYJNO-GOSPODARCZY

• • • • Patron szkoły

      • Stefan Czarniecki przyszedł na świat u schyłku okresu dziejów Rzeczypospolitej, określanego mianem "złotego wieku"...  

        Był on szóstym synem starosty żywieckiego Krzysztofa Czarnieckiego. Najbliższa rodzina Czarnieckiego była bardzo liczna - Stefan, oprócz rodziców, miał dziewięciu braci i jedną siostrę. 

        Miejscem narodzin Stefana, które prawdopodobnie nastąpiły w 1599 roku była zapewne Czarnca znajdująca się w ówczesnym powiecie chęcińskim, wchodzącym wtedy w skład województwa sandomierskiego.

        

        Źródła historyczne, niestety, nie dostarczają wielu informacji o jego życiu osobistym. Młodość spędził zapewne w rodzinnym dworze w Czarncy. Nie posiadamy informacji o jego wyglądzie - przypuszczać należy, że był on raczej zamożny i podobny do innych drewnianych dworów szlacheckich w Rzeczypospolitej. Tutaj też zapewne pobierał pierwsze nauki. Edukację kontynuował następnie w kolegium jezuickim - odpowiedniku dzisiejszej szkoły średniej.

        Ślub wziął - wedle ówczesnych standardów długości życia - w wieku dojrzałym mając 37 lat. Zdaniem jednego z jego biografów - niepowodzeniem osobistym Czarnieckiego był brak męskiego potomka, któremu mógłby powierzyć swój majątek. Ze związku z Zofią Kobierzycką urodziły mu się tylko dwie córki - co nie pozwoliło utrwalić pozycji rodu.

        

        Analizując kalendarium życia hetmana można dojść do wniosku, iż w rodzinnej Czarncy był on raczej gościem niż stałym rezydentem. W majątku przebywał dłużej prawdopodobnie tylko w latach 1638 - 1648. W ciągu tych 10 lat wyruszył bowiem na wyprawę wojenną tylko raz. Chwile wytchnienia pozwoliły Stefanowi Czarnieckiemu na odbudowę dworu i ufundowanie kościoła w Czarncy. Wiele czasu spędzał w tym okresie wraz z żoną także w swoich dobrach na Ukrainie, których centrum stanowiło miasteczko Ilińce.

        

        Biorąc pod uwagę rozległość terytorium ówczesnej Rzeczypospolitej i liczne wyprawy wojskowe - można rzec, że Czarnieckiemu życie upływało na podróżach i wojnie.

        Wojna stała się głównym zajęciem, którym parał się Czarniecki w ciągu całego swojego życia. Miał on sam powiedzieć:

        Od najwcześniejszej młodości aż do teraźniejszej mojej starości służyłem jako żołnierz pod rozkazami moich królów.

        Stefan Czarniecki karierę wojskową rozpoczął u boku swojego starszego brata Pawła w latach dwudziestych XVII wieku. Prawdopodobnie już w roku 1621 brał udział w walkach z Turkami i Tatarami pod Chocimiem. Następnie walczył z wojskami króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na Pomorzu i na terenie Prus. W latach trzydziestych Czarniecki wziął udział w wyprawach króla Władysława IV na Rosję.

         

        W latach czterdziestych XVII w. brał udział ponownie w walkach na wschodnich krańcach państwa z Tatarami oraz z Kozakami, którzy wzniecili powstanie pod wodzą Chmielnickiego. W 1648 roku dostał się nawet do niewoli kozackiej. Z Kozakami i Tatarami prowadził następnie zacięte walki w czasie dalszych działań zbrojnych w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XVII wieku. Obserwując swoich przeciwników w ciągu trzydziestu lat działalności wojskowej zbierał doświadczenia - szczególnie w prowadzaniu walk o charakterze podjazdowym.

        W roku 1655 na Rzeczpospolitą uderzyły wojska szwedzkie pod dowództwem Karola X Gustawa. Rozpoczął się jeden z najbardziej wyniszczających ziemie polskie najazdów - zwany potopem szwedzkim.

        Z tym wydarzeniem związana jest szczególnie działalność militarna Stefana Czarnieckiego. W przeciwieństwie do innych przedstawicieli swojego stanu nie podporządkował się Szwedom i nie współpracował z nimi. Zdecydowanie za to opowiedział się za królem polskim Janem Kazimierzem.

        

        Bronił na jego polecenie Krakowa i utrzymał to miasto przez trzy tygodnie. Następnie po podpisaniu kapitulacji wyprowadził swoje wojska z miasta i przystąpił do dalszych działań przeciw wojskom Karola Gustawa. O stopniu zaufania królewskiego może świadczyć powierzenie Czarnieckiemu przez króla w styczniu 1656 roku dowodzenia wszystkimi wojskami polskimi. Król złamał tutaj pewną zasadę - gdyż taka funkcja powinna przypaść w zasadzie hetmanowi. Kampania zimowa Stefana Czarnieckiego przysporzyła mu sławy. Odniósł kilka zwycięstw nad przeciwnikiem prowadząc tak zwaną wojnę szarpaną na terenie całej Rzeczypospolitej.

        Zdaniem historyków Czarniecki w latach "potopu" unikał dużych starć, gdyż szansę zwycięstwa nad silną i dobrze zorganizowaną armią szwedzką były niewielkie. W 1657 roku odpierał najazd nowego sojusznika Szwedów - księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. W tym samym roku król za zasługi wojenne wynagrodził Czarnieckiego tytułem wojewody ruskiego. Od końca 1658 do jesieni roku następnego walczył w Danii z atakującymi to państwo Szwedami. Ta wyprawa a szczególnie opis przeprawy wpław na wyspę Alsen - podkoloryzowana, przez Paska, służącego pod rozkazami Czarnieckiego - przeszła do legendy. [Można dodać, że w rzeczywistości na wyspę tylko konie przedostały się wpław a wojsko dotarło na tratwach.]

        Jeszcze przed zawarciem w maju 1660 r. pokoju ze Szwedami w Oliwie Czarniecki rozpoczął walkę przeciw Rosji, której wojska wkroczyły w granice Rzeczypospolitej. Na początku lat sześćdziesiątych XVII wieku prowadził działania na Ukrainie przeciw Kozakom i brał udział w wyprawie moskiewskiej Jana Kazimierza.

        Leszek Podhorodecki - biograf Stefana Czarnieckiego wyliczył, że brał on udział ogółem w 80 bitwach, potyczkach i oblężeniach walcząc z wojskiem przeciwnika. W czasie stoczonych walk został zraniony aż siedem razy niejednokrotnie ciężko.

        

        Czarniecki prowadził wojnę podobnie jak inni siedemnastowieczni dowódcy - czyli w sposób zdecydowany, brutalny nie oszczędzając przeciwnika ale też nie bacząc na krzywdę ludności miejscowej. Potrafił być również surowy wobec swoich podwładnych. Przez współczesnego sobie pamiętnikarza - określony został jako wódz z natury bezwzględny. Oceniając jego pod tym względem musimy pamiętać o wszystkich realiach wojny. By ją wygrać należało prowadzić działania zbrojne nie mniej zdecydowanie niż czynił to przeciwnik.

        Na tle kariery wojskowej trzeba wspomnieć o działalności politycznej Stefana Czarnieckiego. Jego biografowie podkreślają, że w zasadzie nie był on politykiem. Nie posiadał obycia w świecie polityki i nigdy nie stworzył własnego stronnictwa, które wspierałoby jego w działalności. Nie udzielał się również szczególnie w pracach sejmu.

        Istniał jednak czynnik, który spowodował, że nie mógł on być tylko biernym uczestnikiem wydarzeń rozgrywających się w Rzeczypospolitej. Otóż Czarniecki był jedną z tych osób w państwie, które cieszyły się największym zaufaniem króla. W efekcie nadana mu przez władcę w tysiąc sześćset pięćdziesiątym piątym roku godność kasztelana kijowskiego wprowadziła go do senatu

        Lojalna postawa Czarnieckiego wobec władcy w czasach potopu przyczyniła się do dalszej przychylności króla. Przedstawiciele starych rodów magnackich zasiadający w senacie śledzili z zaniepokojeniem karierę kasztelana wywodzącego się ze średniozamożnej szlachty. Król zyskał bowiem pewne i wierne sobie ramię zbrojne, które mogło wykorzystać do wzmocnienia swojej pozycji w państwie.

        To właśnie senatorowie zablokowali w 1657 roku nadanie Czarnieckiemu godności hetmana polnego, gdyż bali się umocnienia władzy Jana Kazimierza. Król w obawie przed środowiskiem magnackim przyznał Czarnieckiemu tylko - jak już wspomnieliśmy wcześniej - województwo ruskie i tytuł wodza wojsk Jego Królewskiej Mości. Tytuł hetmana otrzymał wkrótce Jerzy Sebastian Lubomirski, który już po kilku latach wystąpił przeciw Janowi Kazimierzowi.

        Po podpisaniu pokoju oliwskiego ze Szwedami w 1660 r. - wojewoda ruski był jednym z najpopularniejszych wodzów Rzeczypospolitej. Należąc do stronnictwa królewskiego opowiadał się za elekcją vivente rege - czyli za wyborem następcy tronu za życia panującego króla. Wprowadzenie tej zasady zapewniłoby nie tylko wzmocnienie władcy ale i pozwoliłoby uniknąć bardzo niebezpiecznych dla państwa okresów bezkrólewia. Taka postawa obozu królewskiego i wojewody ruskiego budziła zdecydowany sprzeciw znacznej grupy szlachty bojącej się utraty wpływów.

        Z jeszcze większą niechęcią środowisko to wystąpiło przeciw wojewodzie ruskiemu gdy król powierzył mu opanowanie utworzonej w roku 1661 pod nazwą Związku Świeconego konfederacji żołnierskiej. Jej członkowie domagali się wypłat zaległego od wielu lat żołdu oraz sprzeciwiali się wszelkim próbom reformy ustroju.

        Jan Kazimierz był gotów podjąć militarne starcie ze zbuntowanym wojskiem ale niechętna temu postawa Czarnieckiego przyczyniła się do tego, że nie doszło do walk wewnętrznych.

        

        Podsumowując, Czarnieckiego jako polityka cechowała stałość poglądów, przywiązanie do króla i rozsądek, który powstrzymał go przed rozpoczęciem wojny domowej. Jego zaangażowanie w politykę dworu spowodowało zrozumiały wzrost niechęci szlachty. Wojewodę ruskiego w latach sześćdziesiątych siedemnastego wieku oskarżano m.in. o przejęcie pieniędzy przeznaczonych na żołd, zdradę interesów żołnierskich, zagarnianie królewszczyzn. Swoją lojalność wobec władcy przypłacił utratą dobrego imienia wśród braci szlacheckiej.

        Ostatnie lata życia Stefan Czarniecki spędził na Ukrainie walcząc z Kozakami. Tutaj dowiedział się o nadaniu przez króla tytułu i urzędu hetmana polnego - nastąpiło to tuż przed jego śmiercią. W czasie swojej podróży do Lwowa w dniu szesnastego lutego tysiąc sześćset sześćdziesiątego piątego roku zmarł w wieku sześćdziesięciu pięciu lat w miejscowości Sokołówka niedaleko Lwowa na Ukrainie. Uroczystości żałobne odbyły w stolicy. Następnie trumna ze ciałem hetmana trafiła do jego rodzinnej Czarncy.

        

        Zgon hetmana odnotowany został w całej Europie, a w Polsce Jan Chryzostom Pasek - wybitny pamiętnikarz współczesny Czarnieckiemu napisał:

        "Żałował go król i wojsko wszystko, także ci sami, co z nim emulowali i zazdrościli mu sławy.
        A jak go Pan Bóg wziął, zaraz się wszystko zamieszało i w Ukrainie i Polsce."

        „Hetman”

        Opracowanie: Pan Cezary Świetlicki, Pani Lidia Jurek i Pani Monika Kaczmarska

        Zdjęcie kościoła w Czarncy: Pani Anna Suchanek